November 1st, 2021
E siman cu a pasa ‘ki nos por a tuma nota cu parlamento a aproba un ley tocante humamento. Riba su mes esaki ta zona positivo ya cu mi ta kere cu mayoria di hende ta consciente di e consecuencianan negativo cu humamento di sigaria ta trece cu ne. Y pa esun cu ta gusta huma su sigaria, esey ta un escogencia personal mescos cu esun cu ta kies pa dal un bitter of escogencia di cuminda y estilo di bida. Ademas, e ta un fuente di entrada pa gobierno pasobra gobierno ta cobra cierto belasting riba cada paki di sigaria cu drenta nos isla. Ban wak e ley aki un tiki mas di cerca.
Ley a pasa na aña 2016
Na augustus 2016 a publica e ley pa limita productonan di tabaco (“Ley 16”). Un ley cortico di a penas dies (10) articulo di cual e ultimo cuater (4) ta articulonan standard cu ta bin bek den hopi ley. Di augustus 2016 pa awor e ley no a drenta na vigor. E ley somehow a keda drumi pa mas cu cinco (5) aña. Un poco curioso kisas pasobra e riesgonan pa salud di hende, segun mi, no por a varia mucho. E ley a bin cu algun definicion:
“Producto di tabaco, productonan destina pa huma, snuif, chupa of kouw cu ta contene tabaco of tabaco modifica geneticamente”
Lo mi uza e terminonan producto di tabaco y sigaria door elkaar den cuadro di e columna aki pa facilita e lesamento. E ta conta igual pa: shag, chewing tobaco, e-cigates, hukah y pipa. Si e tin nicotina of no. Mi por imagina cu lo por surgi pregunta si un of otro producto ta cay bou di esaki. Den caso di duda, miho contact DVG of check e “disertacion” di e miembronan di parlamento riba e tema aki of puntra nan si bo topa nan. By the way, e ley aki no ta prohibi pa huma marihuana. Esey ta cay bou di nos ley di narcotica. E ley 16 tabata prohibi uzo di producto di tabaco den un edificio of espacio habri pa tur hende. Tambe e tabata bisa cu trahadonan den un edificio cu no ta habri pa publico mester por traha sin sufri daño door di uzo di producto di tabaco door di otronan. Ki precies e daño ey lo mester ta no ta duidelijk pa mi. Mescos a obliga operadonan di transporte publico pa evita cu pasaheronan por sufri daño. Tambe a bin cu un prohibicion di tin productonan di tabaco den edifcionan di gobierno. E tempo ey a prohibi benta di sigaria na personanan menor di 18 aña. Pero, manera m’a bisa caba, e ley aki no a drenta na vigor y a keda den “showcase” tur e tempo aki. Awor parti di e motibo aki, segun mi por a lesa ta, cu e ley 16 tabata un producto di ley cu no tabata adecua y tabata inconsistente. Lamentabel cu a bin cu un iniciativa di ley cu tabata contente cuater (4) articulo nobo y asina mes esaki a resulta den un ley cu comunidad no por a haci uzo di dje. Jammer!
Ley a pasa awor na 2021
Gobierno a activa y a dicidi di haci algo cu e ley. A bin cu cierto cambionan y parlamento a aproba e cambionan. Mi no sa na e momentonan aki si e ley aki si lo drenta na vigor y si esey ta e caso, ki dia. Locual mi por a wak si ta cu e biaha ‘ki e accento a shift di un prohibicion general pa un enfoke riba proteccion di mucha y pa drecha e fayonan cu e ley 16 tabatin. Riba su mes dos bon causa. E ley 21 ta aplicabel riba tur espacio cu ta accesibel pa tur hende, incluyendo bar, restaurant, cafe y edificionan di gobierno. Pa logra esaki awor a defini “edificio” y “espacio”. Tene cuenta cu awor cu cualkier area cu tin espacio, camber of un dak, por cay bou di e definicion aki. Por ehempel un gazebo of afdak tambe. Huma bou di bo garashi no mag mas! Huma bou di palo si mag. A subi e edad pa cumpra sigaria di 18 aña pa 21 aña. Cu otro palabra, cu 18 aña bo mag stuur auto of drenta dienst pero no cumpra un sigaria pa mi. Tambe a bin cu un prohibicion pa benta di sigaria cu no ta den su paki (mas). Esaki parce prohibi benta di sigaria los pero e ley no ta bisa esey cu asina hopi palabra. Awor tin diferente parti den e ley cu ta papia di cierto aspecto pero cu ta bisa cu e detayenan lo wordo poni apart (un dia) den un decreto nacional (landsbelsuit). Riba su mes e tecnica aki ta normal ora di traha ley. Pero si no traha e decreto, anto e ora nos a keda mesun leu. Y tin masha hopi decreto cu a keda colga den aire y nunca a wordo traha pa decadanan largo.
Ley 21 y (bo) auto
Ley 21 ta prohibi tur persona, sea chauffeur of pasahero, pa huma den auto. Sea esaki ta vehiculo di transporte publico of bo auto particular. Cu otro palabra…SI, gobierno awor por dicidi cu abo no mag huma den bo auto personal, si tin mucha menor di edad of adultonan hoben den bo auto. Con lo controla si ta uza un auto destina pa transporta mucha of hoben, nos lo mester wak den practica. Duidelijk si ta cu humamento den cualkier forma di transporte publico no mag. Aunke mi no sa y actualmente humamento ta permiti den transporte publico of cu ya tin un custumber di no huma of di prohibi humamento den taxi of bus, mescos cu den restaurant, oficina of tienda. Mayornan cu antes kisas tabata huma den nan auto, awor no mag mas.
Muchanan y adultonan hoben
Parce mi cu esaki kiermen no solamente pa esnan bou di 18 aña pero tambe esunnan bou di 21 aña. E motibo ta cu e kimico di sigaria por afecta un mucha of un adulto hoben cu ainda ta den desaroyo. E no ta solamente ora un persona ta huma sigaria den auto pero tambe door di e kimiconan cu ta keda atras ora e mucha no ta den auto. Tampoco ta aceptabel pa core cu un sigaria den auto anto cu e bentana habri of den un auto convertible. E ley ta papia di vehiculo di 4 wiel, no si e tin dak of no. Ley 21 tambe ta considera pa den futuro prohibi humamento di sigaria pa menornan. Aunke nan ta bisa cu esaki ta solamente un posibilidad y cu lo haci uzo di e posibilidad aki como un ultimo remedi. Kiermen e opcion t’ey pero e ley no tin un prohibicion di huma pa menor! Un menor no mag cumpra sigaria pero e mag huma un si? Pakico e posicion asina tentativo mi no por compronde. After all, si bo no kier pa menornan huma, mester djis prohibi cos y ya esun cu no cumpli, paga!
DVG ta e organo di control
DVG ta e organo encarga cu e control di e ley aki (toezichthouder). Ora DVG constata un violacion, nan lo mester prepara un decision por escrito (beschikking) y entrega esaki na e persona of instancia cu a viola e ley. Aki ta trata di sancionnan adminstrativo (bestuurlijke sancties). Esaki tin 2 categoria: (i) sancionnan corectivo (herstelsancties); y (ii) sancionnan castigabel (bestrafende sancties). E prome ta pa stop un violacion of ripiticion di esaki. Cu e di dos catergoria DVG mes lo por tuma accion pa coregi e situacion. Tambe por impone un multa.
Control?
En general e aparato gubernamental no ta mucho bon den uza e herment aki di sancionnan adminstrativo. Pa cuminsa mester traha un decision por escrito (beschikking) cu mester cumpli cu cierto rekisito di ley y principionan di bon gobernacion. Un ciencia cu no ta tur ambtenaar ta domina, sigur no esunnan cu ta controla riba caya. Nan ta mas custuma cu cana yega estilo “cowboy” y hisa benta. Pero mi tin confiansa cu ora DVG actua, nan lo sa di haci esaki by the book. E control pa e parti cu ta relata na huma den auto, segun e nota di splicacion di ley, lo ta den man di polis uniforma pasobra nan tin e autoridad pa para un auto. Den e ley mes mi no a mir’e pero tampoco mi por a mira e relato final. Locual mi no a mira te awor ta kico un polis por haci ora nan para e auto anto tin hende cu sigaria cendi? Yama DVG? Anto DVG lo yega na careda? Un boet di trafico? A base di cua ley? Kita e sigaria di e chauffeur? Unda ta para cu polis por haci esey, mi no ta sigur.
Security guard? Manager?
Cu e mencion di DVG como toezichthouder y kisas polis uniforma, mester ta duidelijk cu otro ambtenaar of persona priva no tin e autoridad legal pa actua. Eskai ta conta tambe pa manager di un luga of e famoso security guard cu ta cana cu un badge y un flashlight. Kisas nan lo por yama DVG. Tin chens cu DVG lo bira hopi druk. Con esaki lo bay den practica nos lo nota den e dianan cu ta bin.
Huma
Kisas tabatin boshi huma rond di e ley aki pero na final e ta pa bon di salubridad publico y specialmente pa nos muchanan. Ban duna di nos parti como ciudadano y comunidad responabel y ban sostene DVG cu nan tarea nobo.