Ayera diadomingo prome cu diesdosor di merdia, ya a drenta informe tragico. No menos cu cuater (4) persona a perde nan bida. Tres (3) di nan den un accidente di trafico unda, segun informe preliminar, velocidad halto y consumo di alcohol lo ta envolvi. E otro informe ta bisa algo di un wega. Den tur dos (2) caso ta hopi prematuro pa sa kico precies a pasa of saca cualkier conclusion, cu sigur no ta rol di e columna aki. E columna aki ta observa, analisa y unda por, duna un contribucion LEGAL. Locual si nos por haci ta elabora riba algun posibel elemento huridico cu por hunga un rol den un caso fatal di trafico. Ban wak.
Marco legal
Den un caso asina, mi prome reaccion ta pa bay check ki nos Codigo Criminal ta bisa. Tambe door cu e ta un accidente di trafico, ta bon pa tira un bista riba e Ley di Trafico. Na di ultimo luga, ban check e marco legal y kisas hasta nos Codigo Civil. Ya cu esaki m’a descarta yen di otro ley cu mi lo mester bay coba den mas o menos cu na caminda mi haya motibo pa bay haci esey. Awor mester “drill down” den cada ley pa analisa kico precies ta castigabel, kico castigo ta y si por tin elementonan den ley cu por hiba na un castigo mas halto (of mas abou).
Codigo Penal
Ban cuminsa cu e Codigo Penal. Dicon? Pasobra den e ley aki ta unda en general e base legal ta poni pa tur locual ta actonan castigabel. Banda di esaki nos por topa cu leynan special unda otro aspectonan castigabel ta regla, cu ta mas dirigi riba cierto leynan en particular. E Codigo Penal ta consisti di tres (3) capitulo of buki. E prome (1) ta general, e di dos (2) ta cubri delitonan grave (misdrijf) y e di tres (3) ta cubri e delitonan menos grave (overtredingen). Cada buki ta parti den titulo y cada titulo ta trata un categoria en particular.
Bida humano
Titulo XVIII (18) ta e capitulo dedica na crimen dirigi contra bida di e ser humano. Aki por distingui diferente sorto di acto penal, cu diferente elemento cu ta carga un cierto maximo di castigo. Castigo cu ta traduci su mes den castigo di prizon of den un multa di un cierto categoria. Mi lo no pasa den tur pa motibo di limitacion di espacio. Mi por bisa si cu e castigo maximo den caso di asesinato ta 15 aña den prizon. E por yega te na 30 aña di prizon si tin condicionnan cu ta pisa extra.
Culpabel pa morto di otro
Un otro categoria ta culpabilidad pa morto di otro of dood door schuld. Esaki ta ora cu un persona fayece pa culpa di un otro. Awor, lesando esaki kisas lo pensa pero no ta semper lo tin caso di culpa ora un hende mata un otro? E contesta ta no. Mester diferencia e situacion ora un persona ta kita bida di otro cu e intencion di haci esaki, por ehempel premedita y e situacion cu e persona si ta causa e morto pero cu tabata su intencion. Den e caso aki ta papia di “culpa” so. Kisas aki ta bon pa ilustra cu un of mas ehempel. Un ehempel di kita bida di un hende intencionalmente ta esun cu ta coy un revolver, bay e victima su cas, bati na porta y manera e habri porta, cu su whisky den man, yena su pecho cu bala te ora cu Dios di ta basta of te ora cu bala caba y e victima ta fayece pa motibo directo di un of mas tiro. Aki por mira e intencion pa mata claramente. Morto door di culpa mas bien ta ora cu bo causa un morto no cu intencion pa haci esaki pero si pa motibo di cu bo tabata dejado den bo comportacion of pa actua fo’i sla of door cu bo a bay tuma chens innecesario (style di roekeloos). Den trafico sigur ta conta ora bo comporta bo mes roekeloos den trafico.
Algun ehempel:
- E nurse cu ta pasa un dokter e hangua robes pa duna e pashent cu consecuencia fatal. E no tabata su intencion pa duna e hangua robes pero na un momento el a pifia y esaki a causa un morto. Ta su culpa.
- E dos guyana (of chicknan) den nan auto RHD, autonan cu ta dicidi di dal un pusta riba caminda grandi pa wak ken ta mas macho (of hembra) den marduga y ta “jop” un pober peaton cu net ta crusa caya. Nan no tabatin intencion di mata e peaton, pero ta nan culpa si!
Castigo pa morto door di culpa
Segun articulo 2:282 di Codigo Penal, esun cu causa morto door di culpa por haya un castigo maximo di dos (2) aña of un multa di e di cuater (4) categoria. Awor si acaso proba den corte cu el a actua roekeloos, anto e ora ey e castigo maximo por bira cuater (4) aña. Si nos compara maximo 4 aña cu e maximo 15 aña, unda cu den ambos caso un hende a perde cu bida, por mustra poco straño pero esey ta parti di e sistematica cu nos leynan penal conoce.
Ley di Trafico
Articulo 4 inciso 1 di nos Ley di Trafico ta prohibi cada usuario di nos caretera di comporta su mes di tal manera cu e por causa un accidente, cu ta resulta den morto of daño severo na curpa di otro of daño cu por stroba e persona di por funciona normal temporalmente.
Castigo
E Ley di Trafico ta pone un castigo maximo di cuater (4) aña pa viola articulo 4 inciso 1, si acaso esaki causa morto. Awor, si acaso proba den corte cu el a actua roekeloos anto e ora ey e castigo maximo por subi te seis (6) aña.
Pasonan pa sigui
Entretanto ta na Ministerio Publico pa haci e investigacionnan necesario pa saca afo kico a pasa y con esaki a pasa. Cu e investigacion fiscal lo mester dicidi si ta persigui un of mas persona of no. Si ta persigui, mester determina a base di kico. Esaki por inclui e leynan cu mi a menciona pero por ta mas tambe. #BoAbogadoFaborito no ta pretende di ta un experto riba materia penal. Pero si ta spera cu e columna LEGAL di awe por yuda pone e noticianan tristo cu nos a haya den week-end den e contexto corecto.
Ultimo palabranan
Mi ta uni mi mes na redaccion di Trempan expresando mi palabranan di mas sentido pesame pa e famianan di e fayecidonan.