ATL

Den temp’i guera no tin misa

March 7th, 2022

“Den tempo di guera no tin misa”, ta un dicho conoci den nos idioma Papiamento. Mi no conoce e origen di e dicho aki y mi no sa si mester tum’e literal of no. Kisas un lesado por sa mas y comparti cu nos. Locual mi sa si cu den tempo di guera SI tin regla. Pa straño kisas cu e por zona pero ta berdad. Pa mas cu 150 aña caba a crea reglanan internacional specialmente pa ora di guera. E reglanan aki no ta manera style di futbol of baseball cu tin un arbitro ta score punto of duna carchi geel. E reglanan aki ta basa riba e principio cu mester respeta dignidad di un ser humano hasta den situacionnan mas inhumano con por existi.

Jean Henry Dunant 

Awor e pregunta mas logico lo ta: Ma bon, ta ken ta hinca den su cabes pa traha regla pa ora di guera? Wel ta tin un tercio Suiso cu yama Henry Dunant. Dunant tabata un comerciante (#sectorpriva) y na aña 1859 tabata na caminda pa e ciudad Solferino, Italia unda e mester a bay topa Napoleon pa entrega copia di un buki cu el a caba di skirbi. Riba su caminda el a topa un masacre. Tabata tempo di guera y pa colmo el a bin dal den un grupo di miles y miles di soldaat cu tabata gespat links y rechts ta sufri y ta sclama di dolor. Soldaatnan amigo y soldaatnan di e enemigo. Nos amigo a para su biahe, lora manga y cuminsa yuda. Ademas, el a mobilisa e comunidad local pa nan tambe yuda e soldaatnan herida. Sin discrimina entre amigo of enemigo. E tabata bisa na Italiano “Tuti fratelli”. Si e tabata Arubiano e lo a bisa “nos tur ta ruman”. E experiencia aki a laga un impacto grandi riba Dunant. Di esey e idea a nace pa bin cu un organisacion permanente cu ta dedica su mes pa asisti ora di guera y ora di calamidad. El a elabora e idea y a documenta esaki den un buki yama “Un Souvenir de Solferino”. Cu su buki nobo bou di brasa el a bay un reunion internacional na Geneve. Ey el a haya sosten entre otro di e dokter Hulandes, Johan Basting. E dokter a yud’e fine tune e idea y adopta e principio di neutralidad. Esunnan cu ta asumi e tarea di bay duna asistencia riba camponan di bataya mester por haci esaki den un forma neutral. Asina e organisacion Red Cross o sea Rode Kruis, a nace. E principio ta cu esunnan den Rode Kruis no ta bira parti di e conflicto entre e paisnan concerni. Nan t’ey pa brinda ayudo na tur esunnan cu mester, sin discrimina y no wordo stroba den e obra honrabel aki.

E ta logra!

Na aña 1863 diferente país importante di Europa a sostene su idea di un organisacion neutral di ayudo. Nan a palabra cu lo uza un cruz cora riba un fondo blanco como emblema y asina e organisacion di Rode Kruis a nace. Esaki ta un bon ehempel cu un persona por haci un diferencia grandi. Ta bon mes cu e no tabata un parlamentario pasobra sino e lo a papia hopi, bisa nada y Rode Kruis no lo a mira luz di dia. Enfin.

Tratado di Geneve

Awor pa Rode Kruis por funciona rond mundo y den cada guera, mester tin regla sino e proposito di yuda a base di neutralidad lo no por funciona den practica. E ora probablemente lo no respeta e frontlinernan. Nan bida lo ta na peliger constantemente y ningun pushi lo subi ningun campo di bataya pa brinda asistencia. Nan lo keda nan cas trankil pa biba un dia mas. 

E reglanan a bira parti di un tratado

Na aña 1964 a stipula e prome set di reglanan cu mester respeta den tempo di guera. A inclui tur e reglanan aki den un tratado. Un tratado ta un acuerdo cera, no entre un of mas persona of entre un of mas compania, sino entre un of mas pais soberano. Na aña 1864 a traha e prome Tratado di Geneve riba iniciativa di Rode Kruis, funda door di Henry Dunant. Esaki a bira base pa e derecho di guera humanitario. E tratado aki ta special. As a matter of fact, e ta unico ya cu tur pais na mundo a firm’e! E tratado aki ta un di e poconan sosteni mundialmente. Despues di esaki, a sigui tres (3) otro Tratado di Geneve y sigui pa tres (3) protocol mas.

Contenido

E tratadonan aki ta contene reglanan cu ta aplica y respeta universalmente den tempo di guera. E reglanan mas importante ta:

  1. Den tempo di guera, esunnan cu ta den guera no mag di uza violencia contra esunnan cu no ta participa den e bataya. Bo por ataca esunnan cu ta den combate pero no mag ataca esunnan cu no ta bringa of cu a stop di bringa. Esakinan por ta ciudadanonan (civil), soldaatnan cu a entrega of cu ta herida of cu ta malo, esunnan cu a fayece of esunnan cu ta brinda ayudo medico of ayudo humanitario.
  2. Bo mester evita sufrimiento innecesario. Con bo ta haci esaki den bataya? Por ehempel, na momento cu bo a neutralisa un soldaat, no ta necesario mas pa sigui haci mas daño. 
  3. No mag uza tur tipo di arma. Claro cu tur arma ta traha pa elimina e enemigo. Pero di otro banda, cierto arma ta asina masal y destructivo cu no ta discrimina entre esunnan cu ta den bataya y esunnan cu no ta den bataya. Tipo di arma asina no mag di uza segun e tratado. Por pensa riba cierto bom, mina, arma biologico, gas venenoso of balanan cu ta causa un serie di explosionnan den e curpa humano. Esakinan no mag di uza. 
  4. No mag di maltrata presonan militar. Asina cu captura un soldaat, esun cu a captur’e mester dun’e un trato humano. Suficiente cuminda y awa. Segun e reglanan, bo no mag di maltrat’e of tortur’e. E mester haya trato medico adecua y e mester por mantene contacto cu su famia y mantene su dignidad. No matter kico el a haci den bataya.
  5. Personal medico mester brinda cuido sin discrimina. Si un soldaat ta herida, sea e ta amigo of enemigo, e mester haya trato medico igual. 

Y si no?

Ta facil pa pensa cu e reglanan aki ta zona bunita pero cu no tin consecuencia den tempo di guera, mescos cu e dicho “den tempo di guera no tin misa”. Pero no bruha, pa esunnan cu no mantene nan mes na regla y comete crimennen di guera, por tin consecuencia y castigonan severo.

Rode Kruis Aruba

Na Aruba tambe organisacion ta activo y tin un campaña pa colecat fondo pa juda e refugiadonan di Ukraina en cooperacion cu International federation of Red Cross u Red Crescent. Saca un schouder pa e refugadonan akiI contribui abo tambe: 

Red Cross Aruba Bank

Account # 0384010790

 

Share on social media

Facebook
Twitter
LinkedIn