May 14th, 2021
E famoso restzetel: Un asiento di carambola?
Diabierna cu a pasa tawata un dia importante pa nos democracia. Personanan cu a sinti nan mes yama pa sirbi pueblo den un cargo politico afilia nan mes cu e partido politico cu nan ta sinti mas afinidad cu ne. Ta politiconan cu a wordo acepta door di e partido, a bay conseho electoral – na oficina di Censo – y a pone nan mes riba un lista di un partido politico y a registra.
Kiesverordering
E proceso aki, mescos cu e resto di e proceso electoral, ta wordo regla door di nos Kiesverordening. E entrega di lista riba su mes ta un proceso administrativo y simpel. Pero pa nos cultura politico y fiesta, esaki por lo general ta un show politico hopi colorido y cu bochincha pa mustra forsa. Mi no ta kere cu e ta contribui na e calidad di democracia ni ta garantisa bon gobernacion pero esey mi ta laga den man di e partidonan y nan liderazgo.
Restzetel
Awe mi kier a elabora riba e sistema cu e resultado di eleccion ta wordo determina segun nos ley electoral. En particular riba e sistema di e asina yama restzetel. Un restzetel ta un of mas asiento extra cu un of mas partido por haya banda di e asientonan cu nan a gana cu e votonan actual cu nan haya. Algo manera cu bo a score 5 gol pero bo ta haya 1 gol regalo! Esaki por zona straño pasobra con por ta cu un partido por haya mas voto cu e cantidad di hende cu en realidad a vota pa nan? Wel, esaki tambe ta regla den ley. Laga mi elabora; Pa cuminsa tin un par di number cu ta importante pa tene na cuenta ora haci e calculonan aki.
- E cantidad di hende cu tin derecho di voto na Aruba o sea personanan mayor di edad, di nacionalidad Hulandes cu ta registra na Censo. (A)
- E cantidad di hende cu a haci uzo di nan derecho di voto y cu a vota den un forma valido (B).
- E cantidad di asiento cu tin den nos parlamento o sea 21 (C).
- E kiesdeler o sea cuanto voto un partido mester haya pa logra un asiento ta wordo calcula door di (B) door di (C). Esaki ta hiba nos na (D)
Pa ilustra lo mi uza e resultado di e ultimo eleccion.
- = 70.750
- = 58.652
- = 21
- = 2792
Esaki kiermen cu na aña 2017 cada un partido mester saca 2794 voto pa e por haya su prome asiento. E partidonan cu no a yega e cantidad aki no por a drenta parlamento y mester a bay cas warda pa purba durante e siguiente eleccion o sea “game over”. Na 2017 tabatin 3 partido cu a bay cas man bashi!
Esunnan cu si a logra 1 of mas asiento a base di e kiesdeler (K) tawata partidonan MEP, AVP, POR y RED cu respectivamente e siguiente asientonan:
MEP 7
AVP 8
POR 1
RED 1
Si nos conta nos ta yega 17 asiento. Pero, warda un rato…no ta 21 asiento tin den parlamento? Kico a pasa cu e resto? Nan a somenta? Nos ta bay na un parlamento di solamente 17 miembro? No, locual ta pasa cu e asientonan cu “falta” pa yega 21 ta wordo regla den ley via un formula. Ora di aplica esaki ta Conseho Electoral ta haci un calculo, unda nan ta pone e cantidad di e kiesdeler (D) riba e votonan di e partidonan cu ta den wega ainda y dividi door di e keisdeler (D). Esey ta hiba na un resultado. E resultado di mas grandi e ora ta haya pa ley 1 asiento extra – of un asiento di “carambola”. Mi ta bisa di carambola pasobra e partido no a saca e votonan pero door di e formula den ley nan ta haya un asiento di regalo. Esaki ta un escogencia di nos legislador cu ta data en todo caso di ora nos a haya nos Status Aparte y cu nos a hereda for di madre patria. Na 2017 e aplicacion di e ley a pone cu e prome restzetel a bay pa POR y asina a logra 1+1 = 2 asiento. Ora a ripiti e formula, MEP a haya e siguiente 7+1 = 8. Despues AVP a canta bingo cu 8+1 = 9 y finalmente MEP a score atrobe cu 8+1 = 9. Ora nos conta tur esaki nos ta yega na 21 asiento cu ta forma nos parlamento. E sistema aplica ta e asina yama “Methode-D’ Hondt”. E number ta dedica na e cientifico di Belgica, Victor D’ Hondt (1841-1901). Segun cierto autornan – no “expertonan” di Facebook – e sistema aki tin e tendencia di beneficia e partidonan mas grandi. Tin diferente otro metodo cu e legislado a scoge den pasado of por scoge den futuro. Pero pa esaki lo mester evalua e diferente posibel otro algoritmonan. Un materia cu kisas mayoria di nos parlamentario nan no por compronde y nan probablemente lo scoge pa esun cu politicamente ta cumbini nan na e momento ey miho – manera cu nan ta wordo bisa door di nan hefe. Nos por papia si esaki ta husto of no of si e mester wordo cambia. Kisas por ehempel pa laga e partidonan cu no a yega un asiento tambe participa den e bingo di restzetel. Na final di dia asina e ley ta hinca den otro y te cu awe ni parlamento, ni e votadonan, ni e politiconan a sinti e necesidad pa cambia esaki. Dia 25 di juni 2021 nos lo wak cua partido(nan) lo tin e fortuna di strica 1 of mas restzetel. Mirando e tendencia den un forma global e kiesdeler (D) di e eleccion aki lo por yega 3 mil voto. Si wak e tendencia di e ultimo añanan y e stemgedrag di e votadonan, mi no ta exclui cu e siguiente eleccion lo wordo dicidi door di e restzetel(nan) o sea di carambola. Durante e dianan cu ta sigui e meta di tur politico ta pa haya 3 mil voto, o sea un multiple di 3 mil votonan pa asina por sali victorioso na final den resultado. Mi ta desea nan tur exito cu e campaña y suerte cu e restzetelnan.