April 4th, 2022
E siman cu a pasa aki ainda nos a mira bom y misil ta skeiro na Ukraina y nos por mira tambe con e Ukrainionan ta defende nan pais. For di den Parlamento di Aruba tambe nos por a mira bom y misil ta yobe. No pa ocupa un teritorio pero mas bien di un banda pa defende e presupuesto cu gobierno a presenta y di otro banda esunnan cu ta cuestiona e presupuesto. Esaki ta parce mi un bon momento pa dedica un columna na e famoso presupuesto di Gobierno di Aruba.
Base legal
E base legal di nos presupuesto ta ancra den nos constitucion. Nos constitucion ta e documento cu ta crea e base legal pa funcionamento di nos pais. Esaki ta e reglanan di mas importante of nos por yam’e e fundeshi di nos pais. E constitucion ta parti den diferente capitulo. Cada un ta consisti di diferrente articulo. E articulonan ta crea un framework pa uzando otro leynan pa regla e tema den mas detaye. Nos presupuesto ta wordo regla de capitulo 5. E capitulonan aki ta wordo clasifica a base di numeralnan Romano. E capitulo ta reglamenta nos legislacion y nos gobernacion. Den articulo V (cinco), specificamente articulo V.12. Esaki ta regla cu 13 regel y cinco sub articulo. V.1 ta bisa cu e presupuesto ta regla por medio di un ordenansa (landsverordening). V.2 ta stipula cu e presupuesto pa un aña mester wordo entrega no mas laat cu 1 di september di e aña prome. Esaki ta instruccion di nos constitucion na gobierno. E instruccion aki ta pa gobierno traha y entrega e presupuesto, den e caso aki pa aña 2022, na tempo, o sea prome cu 1 di september di 2021. Awor den e mesun articulo ey no tin un consecuencia of castigo den caso cu gobierno no cumpli cu ne. Awor kisas nos lo por puntra dicon no tin un consecuencia of straf? Wel, mi ta kere cu esaki ta pasobra nos legisladonan a sali for di e punto di bista cu a base di moral y fatsoen cu nos politiconan (lo) tin, nan lo sa di cumpli cu e instruccion cu nos legislador a ancra den e constitucion. Historicamente a resulta cu practicamente nunca ningun gobierno cu a sinta desde cu nos a haya Status Aparte na 1986, no a cumpli cu e manadato aki. El a bira manera un custumber cu no ta cumpli cu e fecha. Si esaki ta bon of malo lo keda na opinion di cada ciudadano. Locual si por remarca ta cu ora di bay vota, practicamente e electorado, o sea e votadonan mes, no ta mucho interesa cu esaki. Of cu ta haya cu esaki ta algo suficiente importante. Nos pueblo aparentemente a haci un escogencia.
Contenido
Articulo V.1 ta stipula cu e entradanan y e gastonan di gobierno ta hinca den e presupuesto. No tin mas detaye den e articulo aki pero si ta un presupuesto mester traha lo ta importante pa trah’e a base di entradanan cu realisticamente por spera y mescos ta e gastonan. Awor berdad ta cu ningun hende tin un bola di cristal y por sa di antemano precies cuanto placa lo drenta y cuanto lo mester sali. Con bon of con realistico cada presupuesto ta, lo mester evalua di un banda door di esunnan cu ta trah’e (gobierno) y esunnan cu mester aprob’e (parlamento). Na momento cu parlamento aproba un presupuesto, e instituto aki ta esun cu ta asumi e responsabilidad politico y/of moral pa gobierno cumpli tambe y cu esaki ta na bienestar di pais Aruba.
Cualkier budget den sector priva of na cas
Cada negoshi ta depende di un presupuesto. Awor tin compania cu kisas ta mas sofistica y ta haci proyeccionnan di entrada y gasto a base di nan gastonan historico y a base di e plannan cu nan lo tin pa e aña cu ta bin. Esaki por ta poco mas informal tambe door di calcula mas of menos a base di practica y experiencia. Awor, si bo ta bay traha un budget pa e compania cu bo ta traha p’e y bo tin cu bay present’e na bo superior of bo director of bo raad van commissaris, anto ta parce mi cu tin dos cifra cu ta importante. E resto bo lo por bin cu yen di storia, tabel of grafico pero pa mi e budget ta para of cay basa riba e dos cifranan aki.
- Entrada
- Gasto
Presupuesto balansa
Si traha un budget y presenta unda e entrada proyecta ta surpasa e gastonan, lo por bisa cu e budget ta balansa. Semper por tin contratiempo, esey por pasa, pero por lo menos e compania tin un bon compas pa e por nabega riba dje.
Deficit
Si e gastonan ta surpasa e entradanan, anto e ora nos ta papia di un deficit. Traha cu un deficit ta irrealistico, pasobra bo sa adelanta cu bo no lo por cumpli cu e proposito pa e aña cu ta bin.
E evaluacion den sector priva
Esunnan cu tin cu evalua e budget mester haci esaki den un forma critico y constructivo pa por yega na un budget realistico. Awor, den sector priva mi a yega di mira con un manager of director cu presenta un budget mal hinca den otro, ta perde nan trabou on the spot. Drenta reunion cu posicion halto y budget y sali man bashi, sin budget y sin trabou! Dicon? Pasobra cos no por draai asina!
Budget na cas y evaluacion
Na cas tambe mester tene cuenta cu un budget. Si gasta mas cu tin, tardi of trempan lo corta bo awa of coriente of telefon of otro servicio. Of na cas lo mester bay riba un dieet poco duro pasobra cuminda tambe lo caba. E relacionnan na cas lo sinti poco tension y hera Voogdijraad hunto cu polis lo bin kita bo yiunan for di bo pasobra bo no por duna nan di come drechi.
Den gobierno y parlamento
Locual pa skirbi aki riba segun mi ta basta basico, logico y comprendibel. Lo no mester ta diferente den e sector publico. Awor, m’a purba puntra of haya sa con halto e total di 1. entradanan y 2. e gastonan den e presupuesto 2022 ta hinca den otro y si nos por papia di un surplus of si nos mester papia di un deficit. E contesta cu mi a haya te cu siman pasa ora ya e tratamento di e presupuesto a cuminsa, ta cu ni 1 ni 2 ta conoci ainda! Locual si ta conoci ta cu a presenta un deficit den e presupuesto pero cu via un nota di cambio e deficit a baha cu 60 y pico miyon. Mi no sa si esey mester haci comunidad contento of si comunidad mester puntra nan mes si un budget cu wordo entrega 5 pa 6 luna laat y ainda ta contene un deficit manera esaki ta OK? Kico nos 21 expertonan financiero/parlamentarionan mes ta pensa, nos lo haya sa ora nan vota y e presupuesto wordo aproba. Mientrastanto ¼ aña a pasa y nos ta draai sin un presupuesto aproba. Den mundo corporativo e prioridadnan ta otro.
Djey pa gobernador
Mescos cu tur ley, e presupuesto despues cu e pasa parlamento, mester bay gobernador prome cu e mira luz di dia y drenta na vigor. Esaki ta regla den capitulo II.7 di e Constitucion. E rol dualisico di gobernador por trece tension cu ne manera a pasa na 2014 ora e gobernador, riba instruccion di Reino Hulandes, a wanta e aprobacion di e presupuesto pa asina analisa si e ta realistico of no. E instruccion a bay firma KB-style https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2014-20467.html. Algo asina no lo pasa zomaar. Pero pa e pasa, e begroting mester ta basta fo’i sla. Ta na e Minister di Finansa e tempo ey, Juan David Yrausquin, a toca e honor dudoso aki. Pa corona obra, minister-president Eman a drenta su welga di hamber (of Ensure) como protesta. Ban spera novelanan asina no ripiti den futuro.
Hulanda 2022
Di otro banda, ya Conseho di Minister di Reino a duna Aruba, Corsou y Sint Maarten un OK pa aña 2022 tin un presupuesto cu no ta balansa. Ningun di e tres gobiernonan aki lo laga e greenlight duna bay sin probecha di dje.